تاریخچه آپارات 9.5 میلیمتری | دنیای شگفت‌انگیز پروژکتورهای خانگی

با توجه به طیف گسترده‌ای از سیستم‌های صوتی و تصویری که امروزه در اختیار ماست، شاید سخت بتوانیم باور کنیم که روزگاری ضبط یا تماشای یک فیلم کوتاه در خانه، چقدر بعید و دور از ذهن بوده است. با این حال، از آغاز سینما، تلاش‌های زیادی برای تکرار تصاویر و نمایش تصاویر متحرک انجام شد؛ اما همه آنها خیلی زود کنار رفتند و بی‌نتیجه ماندند تا زمانی که فیلم و آپارات 9.5 میلیمتری «Pathé» و سیستم نمایش آن ساخته شد؛ یک سیستم فیلم خانگی مقرون به صرفه و مناسب که در نهایت، فناوری فیلمسازی و فیلمبرداری را در دسترس عموم قرار داد. این قالب هرگز به محبوبیت گسترده سایر فرمت‌های کوچک و خانگی نرسید؛ اما اهمیت آن را برای گسترش فیلمسازی آماتور نمی‌توان نادیده گرفت.

تولد پروژکتورهای خانگی

اولین راه تجاری برای مشاهده تصاویر متحرک، کینتوسکوپ (1889) بود. در حالی که این دستگاه برای تماشاگران سرگرمی ایجاد می‌کرد، محدودیت های زیادی را هم به همراه داشت. بعد از آن برادران لومیر در سال 1895 یک پروژکتور مناسب برای نمایش عمومی ساختند و این دقیقا شروع کار پروژکتوری بود که ما امروزه در ذهن داریم. در اوایل سال 1897، سیستم های پروجکشن آماتور خانگی کم‌کم روی کار آمدند. یکی از اولین نمونه‌ها، موتوگراف واتسون (Watson) بود که بر پایه فیلمهای نیتراتی 35mm بوجود آمد. با این حال، کاربران اولیه سینمای خانگی از نتیجه آن چندان راضی نبودند؛ چرا که این قالب برای استفاده خانگی بسیار حجیم، گران و خطرناک بود. این امر باعث شد تا شرکت‌های مختلف با فرمت‌های باریک‌تر به این عرصه ورود کنند.

اولین محصول، دوربین – پروژکتور ترکیبی «Birtac» بود که توسط «Birt Acres» در انگلستان تولید شد. او فیلم 17.5 میلیمتری را با تقسیم کردن فیلم نیترات 35mm به دو بخش تولید کرد. «برتاک» مقرون به صرفه بود ولی از آنجا که بر پایه نیترات تولید می‌شد استفاده از آن عاقلانه به نظر نمی‌رسید. یک شرکت انگلیسی دیگر به نام رنچ (Wrench) نیز در سال 1899 یک دوربین – پروژکتور ترکیبی ساخت که به همین ترتیب از فیلم 17.5 میلی متری استفاده می‌کرد، با این تفاوت که سوراخ‌های حاشیه‌ای را حذف کردند و به جای آن سوراخ هایی را در مرکز فریم‌ها قرار دادند.

چارلز پاته (Charles Pathé ) و آپارات 9.5 میلیمتری Pathé Baby

قالب‌های باریک‌تری نیز در فرانسه برای استفاده در دوربین‌ها و پروژکتورها ساخته می‌شدند. مثلا دوربین – پروژکتور میروگراف (Mirographe) یکی دیگر از این محصولات بود که از فیلم 20 میلی‌ متری در آن استفاده می‌شد. تمام این نمونه‌ها در حالی که نوآورانه و خلاقانه بودند، نتوانستند آنطور که باید در بازار دوام بیاورند. درنهایت این «چارلز پاته» و پروژکتور فیلم 9/5 میلی متری او بود که توانست سینمای خانگی را رونق دهد.

در سال 1922، چارلز پاته و شرکت او پیشرو در تجارت جهانی فیلم بودند. پاته توانسته بود از تولیدکننده گرامافون‌های ارزان قیمت، معروف به – Coq – به یک فیلم‌ساز جهانی تبدیل شود و علاوه بر ساخت دوربین، پروژکتور و حلقه فیلم، به سراغ  استودیوهای سینمایی تولید فیلم هم برود. با این حال، او همیشه آرزو داشت همانطور که با گرامافون‌هایش پای موسیقی را به راحتی در خانه‌های مردم باز کرده بود، سینما را نیز وارد خانه‌ها کند.

در تلاش قبلی شرکت او برای تولید پروژکتور فیلم خانگی، دستگاهی به نام «Kok» تولید شد که پهنای آن 28 میلیمتر بود اما علی‌رغم کیفیت رضایت‌بخشی که داشت بسیار گران بود؛ درنتیجه آنطور که باید مورد استقبال قرار نگرفت. ظهور جنگ جهانی اول، اجازه نداد بیشتر از این روی پروژکتورهای خانگی کار شود، اما پس از پایان درگیری، به سرعت این فرایند از سر گرفته شد و در آخر، منجر به انتشار آپارات 9.5 میلیمتری Pathé Baby در سال 1922 شد.

پروژکتور Pathé Baby خیلی زود موفق شد زیرا ارزان قیمت و قابل حمل بود و کار کردن با آن پیچیدگی خاصی نداشت. همچنین طیف گسترده‌ای از فیلمهایی که پیش از آن ساخته شده بودند به صورت خلاصه روی این فرمت ضبط شدند و در کتابخانه Pathé برای نمایش در دسترس قرار گرفتند. این فیلمها بر پایه فیلم 35mm غیر قابل اشتعال تولید می‌شدند و برای استفاده خانگی کاملا ایمن بودند. علاوه بر این با تقسیم شدن نوار 35 میلی متری به سه قسمت و برش دادن لبه هایی که سوراخ ها در آن قرار داشتند ساخته می‌شد. در این فرمت هم سوراخهای حاشیه حذف شدند و به جای آنها یک سوراخ در قسمت میانی هر فریم ایجاد شد. فیلم، دوربین و آپارات 9.5 میلیمتری به ایالت متحده آمریکا هم رسید اما در هیچ کجا مثل بریتانیا و فرانسه از آنها استقبال نشد.

خداحافظ Pathe’ Baby

در سال 1938 Pathé قابلیت ضبط صدا را هم ایجاد کرد و موسیقی متن، یک لبه از قسمت فریم را اشغال کرد. اینجا بود که پروژکتورهای صوتی اپتیکال و دوربین های جدید «Pathé Baby Vox» تولید شدند و بار دیگر فیلمسازهای آماتور توانستند از به‌روزترین فناوری‌های این عرصه استفاده کنند. با این حال، تهاجم به فرانسه در طول جنگ جهانی دوم، موفقیت 9/5 میلی متری را متوقف کرد و به رقیب قدر آن؛ یعنی پروژکتور 16mm کداک اجازه داد که جای آن را پر کند.

تولید و توسعه فیلم این قالب و تجهیزاتش پس از جنگ از سر گرفته شد، اما در دهه 1950 شاهد معرفی یک رقیب دیگر یعنی فیلم 8mm بودیم. همچنین در همین دهه این فرمت هم مثل سینما باید با غولی به نام تلویزیون رقابت می‌کرد. آخرین تلاش Pathé برای جذب تماشاگران، معرفی اولین سیستم خانگی 9.5 میلی متری برای صفحه نمایش عریض بود؛ اما متاسفانه این تلاش هم به جایی نرسید و تولید فیلم و آپارات 9.5 میلیمتری در سال 1960 به پایان رسید.

اواسط دهه 1960، علاقه به فیلمهای 9/5mm باعث شد گروه‌هایی مانند «انجمن 9.5» شکل بگیرد که مجددا به سراغ این فرمت می‌رفتند. در دهه‌های بعد نیز تجهیزات جدیدی تولید شد و حتی علاقه‌مندانی بودند که فیلمهای تازه‌ای را متناسب با این قالب ساختند. علی‌رغم اینکه این فرمت هیچگاه محبوبیت گسترده سایر قالبهای خانگی را به دست نیاورد اما نمی‌توانیم و نباید نقش آن را در توسعه سینما و فیلمسازی خانگی نادیده بگیریم.