پروژکتور (آپارات)

سالها قبل از اینکه تلویزیون در دسترس همه قرار بگیرد یا سینما شکل امروزی‌اش را پیدا کند، از ابزاری به نام پروژکتور (آپارات) برای انعکاس و بزرگنمایی تصاویر استفاده می‌کردند. بخش جدا نشدی این وسیله، حلقه فیلم‌هایی بود که درون آنها قرار می‌گرفت. این نوار فیلم‌ها پهناهای مختلفی داشتند که برخی از آنها به مرور زمان به سایزهای استاندارد تبدیل شدند. از طرف دیگر هرکدام از این حلقه‌ها به پروژکتوری متناسب با ابعاد خودشان نیاز داشتند. همین مسئله باعث شد تنوع تجهیزات فیلم بالا برود و بین کمپانی‌های تولید کننده آنها رقابت شکل بگیرد.

فیلم‌های پروژکتور (آپارات)

تا قبل از اختراع فیلمهای پلاستیکی، برای نمایش تصاویر از ورقه‌های شیشه‌ و ژلاتین و نوارهای کاغذی استفاده می‌شد. کمپانی کداک (Kodak) برای اولین بار به سراغ تولید نوارهای پلاستیکی رفت و از اینجا بود که سینما به جدی‌ترین مرحله خودش وارد شد. علاوه بر کداک، کمپانی‌های دیگری نیز به سمت تولید این محصولات رفتند؛ از جمله فوما (Foma) و فوجی (Fuji). مسئله مهم، شیوه نگهداری از این نگاتیوهاست. برای ذخیره محتوای این حلقه‌ها، آنها را در ظروف مخصوصی در دمایی مشخص می‌گذاشتند؛ تا جایی که کتابخانه‌هایی برای ذخیره و امانت‌دهی آنها فعال شده بود.

اندازه‌های استاندارد

همانطور که قبلا هم گفتیم، فیلم‌ها با پهناهای مختلفی تولید می‌شدند. همین مسئله مهمترین عامل تمایز آنها محسوب می‌شد. در ابتدا هدف اصلی از تولید آنها ضبط تصویر و نمایش آن در ابعاد بزرگ روی پرده‌های عریض بود. 70 (65) میلیمتری‌ها و 35 میلیمتری‌ها در همین دسته قرار داشتند. از یک جایی به بعد ساخت فیلم‌هایی با صفحه نمایش کوچکتر به دغدغه سینماگران تبدیل شد و از اینجا بود که فیلمهایی مناسب سینمای خانگی تولید شد تا افراد آماتور و بی‌تجربه هم بتوانند فیلمسازی را تجربه کنند. شروع این ماجرا با فیلمهای 16 میلیمتری بود که در سال 1923 تولید شد و بعد از آن فیلمهای 9.5
میلیمتری و 8 میلیمتری روی کار آمدند و فیلمسازی خانگی را به اوج رساندند.

دستگاه آپارات

مشخص نیست اولین بار ایده ساخت دستگاهی برای انعکاس و بزرگنمایی تصاویر به ذهن چه کسی رسیده؛ اما نخستین ایده‌ای که شواهدی از آن موجود است به لئوناردو داوینچی برمی‌گردد. با این حال او هرگز موفق به عملی کردن این طرح نشد یا حداقل اثری از آن برای ما باقی نمانده؛ اما این ماجرا متوقف نشد و پله پله در طی زمان جلو آمد و اختراعات مختلفی ثبت شد تا زمانی که «برادران لومیر» توانستند فیلم سینمایی کوتاه خود را با اولین پروژکتور ساخته شده، در سال 1895 نمایش دهند.

تقسیم بندی پروژکتورها هم بر اساس اندازه فیلمهایشان صورت می‌گرفت. یعنی یک حلقه 70 میلیمتری صرفا با دستگاه 70 میلیمتری قابل نمایش می‌شد‌؛ اما بعدها دستگاه‌هایی تولید شدند که قابلیت پخش چند قالب را به طور یکجا داشتند. مثلا آپاراتهایی که از فیلمهای 8 و 16 میلیمتری پشتیبانی می‌کردند. به طور کلی ابعاد و کارایی این قالبها از این قرارند:

• 70mm: اولین فرمتی که برای نمایش واید اسکرین (پرده عریض) بوجود آمد و زمینه‌ساز سینمای امروزی شد.
• 35mm: قالب استاندارد فیلمهای سینمایی برای مدت طولانی.
• 16mm: مناسب برایساخت فیلم، تهیه گزارش، مستندسازی و تولید خبر.
• 9.5mm: اولین دستگاهی که به طور ویژه برای فیلمسازی آماتور تولید شد.
• 8mm: با ابعاد کوچک و قیمت مناسبی که داشت، سینمای خانگی را به اوج رساند و به عبارتی دیگر امکان فیلمسازی را برای همه فراهم کرد.
• قطعات به کار رفته در پروژکتور
• اجزا و قطعات آپاراتها به مرور زمان کامل و کامل‌تر شد و در جنس و سایز و انواع این اجزاء، تغییراتی بوجود آمد. همین تغییرات و تفاوتها بود که موجب تکامل این دستگاه و تحول سینما شد. بدنه یک فراتاب از بخش‌های مختلفی مثل لامپ، لنز، چرخ‌دنده‌، سیستم صوتی و … تشکیل می‌شد و بعدها با تولید نمونه‌های اتومات، قطعات الکتریکی نیز در آنها به کار رفت.

برندهای مطرح

کمپانی‌های زیادی بعد از تولید فیلم‌های کمپانی کداک وارد این صنعت شدند و سعی کردند از یکدیگر پیشی بگیرند. برخی از این کمپانی‌ها همزمان با جنگ جهانی حوزه فعالیتشان را تغییر دادند یا به طور کل بازارشان از رونق افتاد؛ اما برخی دیگر موفق شدند برای مدت طولانی در این عرصه باقی ماندند و فعالیت خود را گسترش دادند.

کداک (kokdak)، المو (Elmo)، پتسکوپ (Pathescope)، بل اند هاول (Bell & Howell)، کینوتون (Kinoton) و سیمپلکس (Simplex) چند نمونه از شناخته‌ترین تولید کنندگان تجهیزات فیلم به خصوص پروژکتور هستند.

اسلاید پروژکتور (Slide projector)

شاخه دیگری از آپاراتها برای نمایش عکس‌های آنالوگ به کار می‌روند. این دستگاه اولین بار در دهه 1950 تولید شدند و خیلی سریع جایشان را در بین خانواده‌ها باز کردند. Slide projector فرزند مستقیم فانوس جادویی است که در قرن 17 اختراع شده بود. جدا از اینکه اسلاید پروزکتور به یک سرگرمی جذاب برای خانواده‌ها تبدیل شده بود، در مراکز آموزشی نیز کارایی گسترده‌ای پیدا کرد.

امروزه پروژکتورهای دیجیتال جای پروژکتورهای قدیمی را گرفته‌اند و کار کردن با آنها به مراتب راحت‌تر از نسخه‌های آنالوگ است؛ اما چیزی که مهم است این است تا قبل از روی مار آمدن دستگاه‌های دیجیتال، تمام آثار سینمایی با تجهیزات آنالوگ ذخیره شده بودند و به آنها وابسته بودند؛ به همین خاطر با از بین رفتن آن فیلم‌ها، بخش گسترده‌ای از تاریخ سینما برای همشه از بین می‌رفت؛ در نتیجه اکثر این آثار طی فرایندی به فرمت دیجیتال تبدیل شدند تا همیشه در دسترس باشند.